PHÁT HUY VAI TRÒ GIÁM SÁT CỦA BAN THANH TRA NHÂN DÂN, BAN GIÁM SÁT ĐẦU TƯ CỦA CỘNG ĐỒNG Ở CƠ SỞ

              Trong nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước ta ban hành nhiều văn bản pháp luật quan trọng để thực thi dân chủ như Chỉ thị số 30-CT/TW ngày 18/2/1998 của Bộ Chính trị về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở; Nghị định số 29/NĐ-CP (ngày 11/5/1998), Nghị định số 79/2003/NĐ-CP và nay là Pháp lệnh số 34 về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn ngày 20/4/2007 có hiệu lực từ ngày 01/7/2007. Tỉnh ủy  Hà Nam ban hành Thông tri số 08-TT/TU về “Tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 30-CT/TW của Bộ Chính trị (khóa VIII) về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở”.
              Kế thừa vai trò lịch sử của Mặt trận Dân tộc thống nhất Việt Nam, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ngày nay có nhiệm vụ đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát và phản biện xã hội...Trải qua từng giai đoạn lịch sử, quan điểm của Đảng về vai trò của MTTQ trong việc thực hiện dân chủ ở cơ sở ngày càng được nâng lên và được thể chế hóa thành pháp luật, tạo nên cơ chế để MTTQ đại diện cho Nhân dân tham gia bảo vệ những công việc liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của Nhân dân, giám sát, đảm bảo những quyền và lợi ích của Nhân dân không bị xâm phạm.
              Hoạt động giám sát của Ban Thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư của cộng đồng là một trong những phương thức giám sát của MTTQ Việt Nam ở cơ sở hiện nay được thực hiện theo Luật Thanh tra năm 2010 và Nghị định số 159/2016/NĐ-CP ngày 29/11/2016 của Chính phủ và Quyết định số 80/2005/QĐ-TTg ngày 18/4/2005 của Thủ tướng Chính phủ và Thông tư số 04/2006 của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, Bộ Kế hoạch đầu tư và Bộ Tài chính
              1. Cơ sở pháp lý về vai trò giám sát của Ban TTND và Ban GSĐTCCĐ ở xã, phường, thị trấn.
              - Điều 9 Hiến pháp năm 1992 sửa đổi mới được Quốc hội thông qua năm 2013 quy định: “…MTTQ Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc…”
               - Điều 25 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quy định: "Giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam mang tính xã hội, bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân, kịp thời phát hiện và kiến nghị xử lý sai phạm, khuyết điểm; kiến nghị sửa đổi, bổ sung chính sách, pháp luật; phát hiện phổ biến những nhân tố mới, các điển hình tiên tiến và những mặt tích cực; phát huy quyền làm chủ của Nhân dân góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước trong sạch, vững mạnh.
Hoạt động giám sát được thực hiện theo nguyên tắc bảo đảm phát huy dân chủ, sự tham gia của Nhân dân...
              - Điều 24 của Pháp lệnh số 34 quy định: “Hình thức để thực hiện việc giám sát của Nhân dân:1. Nhân dân thực hiện việc giám sát thông qua hoạt động của Ban thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư của cộng đồng.”
              - Điều 12, Luật Thanh tra năm 2010 quy định về Thanh tra nhân dân như sau: “Ban thanh tra nhân dân được thành lập ở xã, phường, thị trấn do Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xã, phường, thị trấn hướng dẫn tổ chức, chỉ đạo hoạt động”. Đồng thời Luật cũng quy định “Ban thanh tra nhân dân có nhiệm vụ giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, việc thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở của cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm ở xã, phường, thị trấn, cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước”.
            - Điều 1, Quyết định số 80/2005/QĐ-TTg, ngày 18 tháng 4 năm 2005 của Thủ tướng Chính phủ quy định: “Giám sát đầu tư của cộng đồng là hoạt động tự nguyện của dân cư sinh sống trên địa bàn xã, phường, hoặc thị trấn (sau đây gọi chung là xã) theo quy định của Quy chế này và các quy định pháp luật khác có liên quan, nhằm theo dõi, đánh giá việc chấp hành các quy định về quản lý đầu tư của cơ quan có thẩm quyền quyết định đầu tư, chủ đầu tư, ban quản lý dự án, các nhà thầu và đơn vị thi công dự án trong quá trình đầu tư; phát hiện, kiến nghị với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền về các việc làm vi phạm các quy định về quản lý đầu tư để kịp thời ngăn chặn và xử lý các việc làm sai quy định, gây lãng phí, thất thoát vốn và tài sản nhà nước, xâm hại lợi ích của cộng đồng”.
2. Tính chất, mục đích giám sát của Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ.
Đặc trưng cơ bản của hoạt động giám sát của Ban TTND và Ban GSĐTCCĐ cũng giống như giám sát của MTTQ Việt Nam và các đoàn thể chính trị-xã hội nói chung là hoạt động giám sát không mang tính quyền lực Nhà nước; không trực tiếp xử lý đối với các cơ quan nhà nước khác hay các tổ chức, cá nhân vi phạm mà chỉ dừng lại ở việc phát hiện và kiến nghị xử lý. (điều này thể hiện việc Nhân dân trao quyền lực của mình cho Nhà nước và quyền lực đó là thống nhất do Nhà nước đại diện). Ở đây nó khác nhau về tính chất và phương pháp giám sát so với các cơ quan Nhà nước. Do vậy hoạt động giám sát của Ban TTND và Ban GSĐTCCĐ là giám sát xã hội, mang tính nhân dân, có tác dụng hỗ trợ cho công tác giám sát, kiểm tra, thanh tra của Nhà nước, nhằm góp phần xây dựng và bảo vệ Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam "của dân, do dân và vì dân" trong sạch, vững mạnh, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân.
3. Về hoạt động của Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ ở tỉnh Hà Nam.
Thanh tra nhân dân (TTND) là tổ chức thanh tra của quần chúng nhân dân ở cơ sở  do Ủy ban Mặt trận Tổ quốc cấp xã, phường, thị trấn hướng dẫn, tổ chức, chỉ đạo hoạt động nhằm phát huy quyền dân chủ của nhân dân, tạo điều kiện để nhân dân tham gia quản lý Nhà nước, quản lý xã hội. Thông qua hoạt động của mình các Ban TTND thực hiện quyền lực của nhân dân để giám sát mọi hoạt động của cơ quan nhà nước và mọi cá nhân ở địa phương trong việc thi hành chính sách pháp luật và những quy định của địa phương. Ban TTND không chỉ là chủ thể để tiến hành giám sát phát hiện mà còn là phương tiện để nhân dân tham gia giám sát. Nhiệm vụ hàng đầu của TTND là giám sát thường xuyên, tại chỗ việc thực hiện chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước, giám sát việc thực hiện quy chế dân chủ ở xã, phường, thị trấn; giám sát việc giải quyết khiếu nại tố cáo của Nhân dân; đồng thời động viên Nhân dân tham gia giám sát phát hiện nhằm xây dựng chính quyền thực sự là chính quyền của dân, do dân, vì dân; tôn trọng và phát huy quyền dân chủ của nhân dân. Chính vì vậy, nhiệm vụ của Ban TTND chính là góp phần vào việc xây dựng chính quyền nhà nước và bảo vệ pháp luật, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước ở địa phương.
                Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Hà Nam có 116 Ban TTND đồng thời kiêm nhiệm vụ của Ban giám sát đầu tư của cộng đồng, hoạt động ở 116 xã, phường, thị trấn, với tổng số 1093 thành viên tham gia. Trong nhiệm kỳ 2014-2016 Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ giám sát phát hiện 1.083 vụ việc, kiến nghị cấp có thẩm quyền giải quyết 545 vụ việc, đề nghị xử lý kỷ luật 04 cán bộ ở các địa phương. Trong hoạt động TTND tập trung giám sát việc thực hiện chính sách - pháp luật ở cơ sở liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của công dân; giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn; giám sát việc thực hiện Quy chế dân chủ ở xã, phường, thị trấn. Ban GSĐTCCĐ tập trung giám sát việc chấp hành các quy định về quản lý đầu tư của cơ quan có thẩm quyền quyết định đầu tư, chủ đầu tư, ban quản lý dự án, các nhà thầu và đơn vị thi công dự án trong quá trình đầu tư; phát hiện, kiến nghị với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền về các việc làm vi phạm các quy định về quản lý đầu tư để kịp thời ngăn chặn và xử lý các việc làm sai quy định, gây lãng phí, thất thoát vốn và tài sản của Nhà nước, xâm hại lợi ích của cộng đồng.
Về cơ chế hoạt động 100% các Ban TTND, Ban GS ĐTCCĐ trong tỉnh đều đã được tỉnh hỗ trợ kinh phí hoạt động 2 triệu đồng/Ban, được cấp ủy, chính quyền quan tâm tạo điều kiện, được MTTQ xã, phường, thị trấn hướng dẫn về tổ chức và hoạt động. Trưởng Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ đều được lựa chọn là những người trung thực, công tâm, có uy tín, am hiểu về chính sách, pháp luật có kinh nghiệm công tác, nhiệt tình trách nhiệm tham gia và được các Hội nghị cử tri ở thôn, xóm, tổ phố bầu ra. Qua đánh giá sơ bộ hiện nay có 60 Ban TTND hoạt động tốt, 48 ban hoạt động khá, 08 ban hoạt động trung bình.
Có thể thấy rằng, trong việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở cho thấy vai trò, trách nhiệm của Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ là hết sức quan trọng, giúp chính quyền địa phương khắc phục những thiếu sót trong công tác quản lý, điều hành, chấn chỉnh những vấn đề tiêu cực của đội ngũ cán bộ, công chức ở địa phương, ngăn chặn kịp thời hành vi vi phạm phát luật góp phần xây dựng chính quyền ở cơ sở trong sạch, vững mạnh, phát huy dân chủ và tạo nên sự đồng thuận trong Nhân dân. Hoạt động của Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ đã được nhân dân ủng hộ và các cấp uỷ đảng, chính quyền đánh giá cao; đồng thời khẳng định được vị trí, vai trò là công cụ của Nhân dân ở xã, phường, thị trấn để thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình. 
             Tuy nhiên trong thực tế hiện nay hoạt động Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ còn những bất hợp lý như: Theo Điều 7, Nghị định số 159/2016/NĐ-CP ngày 29/11/2016 của Chính phủ; Thông tư liên tịch giữa Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, Bộ Kế hoạch đầu tư, Bộ Tài chính thì cơ cấu Ban TTND có từ 5 đến 11 thành viên được áp dụng tỷ lệ với dân số của địa phương nhưng không quá 11 người; Ban giám sát đầu tư của cộng đồng có từ 5 đến 9 thành viên và cũng không vượt quá 9 người đây là vẫn đề khó khăn cho hoạt động và phân công địa bàn cho các thành viên bởi có nhiều địa phương địa bàn rộng có nhiều thôn, xóm, dân cư đông.
Nhận thức của một bộ phận cán bộ và nhân dân chưa đầy đủ ý nghĩa, mục đích hoạt động của Ban TTND và Ban GSĐTCCĐ; vai trò, trách nhiệm của MTTQ các cấp (nhất là cơ sở), ngành Thanh tra, Kế hoạch & Đầu tư trong việc hướng dẫn về tổ chức và hoạt động chưa được thường xuyên; việc nhân rộng điển hình, nhân tố chưa kịp thời, chưa tạo được sự lan tỏa mạnh mẽ, khuyến khích động viên từ các địa phương đối với hoạt động của Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ.
             Ở một số nơi, Ban TTND, Ban GSĐTCĐ chưa chủ động xây dựng chương trình hoạt động hàng năm, chế độ sinh hoạt tháng, quý chưa được duy trì thường xuyên nên không nắm bắt được những ý kiến, kiến nghị của Nhân dân kịp thời.           Công tác giám sát các công trình đầu tư xây dựng phức tạp, khó khăn nhưng hầu hết thành viên Ban TTND và Ban GSĐTCCĐ hiện nay năng lực chuyên môn còn rất hạn chế và lại không được chủ đầu tư, nhà thầu thi công tạo điều kiện cho hoạt động giám sát của GSĐTCCĐ bởi hiện nay chưa có cơ chế bắt buộc đối với chủ đầu tư, nhà thầu thi công các công trình đầu tư ở cộng đồng.
Công tác tuyên truyền, phổ biến quy chế cho nhân dân, cho các chủ thể có liên quan như chính quyền địa phương, cán bộ Mặt trận, chủ đầu tư, đơn vị thi công công trình... ở một số nơi còn chưa thường xuyên, chưa kịp thời.
4. Một số vấn đền rút ra từ tổ chức và hoạt động của Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ
            Một là: Hoạt động Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ phải được sự quan tâm lãnh đạo của các cấp uỷ Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, Thanh tra Nhà nước, của ngành Kế hoạch và đầu tư, Tài chính sự đồng tình ủng hộ của các ban, ngành, đoàn thể và các tầng lớp nhân dân.
            Hai là: Phải làm tốt công tác tuyên truyền trong cán bộ, đảng viên, các tầng lớp nhân dân về ý thức chấp hành pháp luật, đặc biệt là Luật Thanh tra 2010, Luật MTTQ Việt Nam 2015, Luật phòng, chống tham nhũng, Luật đầu tư công, Pháp lệnh 34 về thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở và một số văn bản pháp luật khác có liên quan.
            Ba là: Quan tâm rà soát kiện toàn về tổ chức, bồi dưỡng nâng cao nghiệp vụ của Ban TTND, Ban GSĐTCĐ, nhất là quan tâm đến đảm bảo tiêu chuẩn về am hiểu các chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước, về kỹ thuật xây dựng, tài chính, có kiến thức, có lập trường quan điểm vững vàng, thẳng thắn, dám đấu tranh với những sai trái, bảo vệ cái đúng, hoạt động công tác thanh tra, giám sát phải đảm bảo tính khách quan, công khai, dân chủ và kịp thời.
             Bốn là: Trong hoạt động cần quan tâm thực hiện nghiêm túc Quy chế hoạt động của Ban, có sự phân công công việc cụ thể cho các thành viên phụ trách theo địa bàn, phụ trách theo mảng công việc phù hợp với khả năng của từng thành viên; phải xây dựng ch­ương trình kế hoạch công tác từng quý, từng tháng để chủ động trong việc thực hiện, có sự phối hợp tốt với các tổ chức đoàn thể và phát huy vai trò của Nhân dân tham gia giám sát.
Năm là: Hàng năm, phải biết chọn nội dung giám sát cho phù hợp tình hình thực tế ở địa phương, đảm bảo sự ổn định về an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, không để lợi dụng hoạt động giám sát làm cản trở và nẩy sinh khiếu kiện gây mất ổn định.
Sáu là: MTTQ các cấp phải duy trì công tác kiểm tra, đánh giá, phân loại sơ, tổng kết đối với hoạt động của Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ và tổ chức rút ra những kinh nghiệm, nhân rộng cách làm trong từng hoạt động giám sát, từng cuộc giám sát.
Để tiếp tục thực hiện tốt quy dân chủ ở cơ sở, góp phần quan trọng vào việc ổn định và phát triển kinh tế - xã hội ở mỗi địa phương không thể thiếu đi vai trò hoạt động của Thanh tra nhân dân và giám sát đầu tư của cộng đồng ở cơ sở, do vậy MTTQ các cấp cần chú trọng phát huy hiệu quả hoạt động của Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ, coi đây là nhiệm vụ chỉ đạo thường xuyên để nâng cao chất lượng giám sát của Mặt trận ở cơ sở và sự tham gia giám sát của Nhân dân, mở rộng dân chủ ở cơ sở, tạo sự đồng thuận cao trong Nhân dân.